قبل از پاسخ به این سوال لازم است که پیشینه بسیار مختصری از علوم و فناوریهایی که به دست مسلمین ایجاد شده و سابقه پیشرفته بودن مسلمین در عرصه های سیاسی و اقتصادی و علمی و... رو بیان کنیم و بعد به عواملی که باعث تضعیف این فضا و عقب افتادگی مسلمین شده بپردازیم.
مسلمانان مشعل داران پیشرفت و ترقی :
از جمله آموزه هایی که قران کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) نسبت به آن تاکید فراوان دارند و به شدت مسلمین را نسبت به آن حساس می کنند ،موضوع علم و علم آموزی است به طوری که هر کسی که اندک اطلاعات دینی داشته باشد و با منابع دینی اسلامی آشنا باشد به این موضوع اذعان و اعتراف می کند . خداوند در قرآن کریم به صراحت می فرماید: «هل یستوی الّذین یعلمون و الّذین لایعلمون؛ آیا کسانی که می دانند با کسانی که نمی دانند برابر هستند؟»
قرآن کریم با دمیدن روح جدید بر پیکر نیمه جان سرزمین های فتح شده مسلمین ، فضای علمی و فرهنگی نوی را پدید آورد، بدین صورت که ابتدا افکار مسلمانان را متوجه فلسفه آفرینش و فرجام هستی نمود و با یادآوری آثار قدرت الهی دریچه ای به سوی اسرار خلقت گشود و گامی را به سوی پیشرفت علمی فراهم ساخت.
با این بیان معلوم می شود که قرآن از همان راهی که فکر
توحید و یکتاپرستی را در بشر بیدار کرد، دقیقاً از همان راه بشر را در خط سیر
علمی و کشف حقایق جهان هستی که پایه تمدّن است، قرار داد و احادیث معصومین (ع) جان
تشنه مؤمنان را برای دریافت دانش های گوناگون با عزمی راسخ به حرکت واداشت .
لذا می بینیم که سده های نخستین تاریخ اسلام به ویژه قرن دوم تا پنجم هـ.ق «عصر طلایی» جهان اسلام است که مسلمانان با الهام از آیات قرآن کریم و تعالیم پیامبر اکرم(ص) و به کمک آموزه های دینی به پیشرفت های علمی و فرهنگی چشمگیری دست یافتند.
زمانی که اروپا دوره تاریک جهالت و عقب ماندگی و بربریت را سپری می کرد، در مشرق زمین ، شهرهای مهم دنیای اسلام به صورت مراکز علمی و فرهنگی درآمده بودند و دانشمندان مسلمان ابتکارات خود را به دنیا عرضه می کردند.
نوآوری های فراوان، تألیفات متعدد، مساجد، کتابخانه ها،
مدارس، شهرهای با شکوه و پرجمعیت، روستاهای آباد، ارتباطات وسیع، تجارت پررونق
و دیگر عوامل مسلمانان را مشعل داران فرهنگ و تمدّن قرار داده بود.
شاهکار
مسلمانان در این بود که تحوّلی در جهان پدید آوردند که قرن ها جامعه
بشری از آن بهره مند بود. مسلمانان در طول چند قرن آن چنان در علوم،
صنایع، اقتصاد، سیاست و نظامات اجتماعی پیشرفت نمودند که به اعتراف دانشمندان
غربی از همه جلو افتادند و حتّی تمدن کنونی اروپا و غرب بیش از هر چیز دیگر از آن سرمایه های علمی استفاده کرد.
مسلمین و دانش های نوین :
مسلمانان علاوه بررشد و شکوفایی در زمینه فهم معارف دینی و ابداع علومی همچون: فقه و اصول و تفسیر، کلام، فلسفه و اخلاق ، فراتر از این ها علوم طبیعی، ریاضی، تاریخ،
جغرافیا، دانش های تجربی و هنرهای زیبا را به اوج کمال رساندند و سر آمد این علوم و در بسیاری از موارد مبدع آنها شدند که در ذیل به گوشه ای از این علوم اشاره مختصری میکنیم .
1) در عصر مأمون محمد خوارزمی علم «جبر» را پایه گذاری کرد و کتاب او به نام «جبر و مقابله» مرجع دانشمندان اروپا قرار گرفت.
2) در ریاضیّات و هندسه ابوریحان بیرونی به کشفیّات تازه ای
دست یافت .
3) در هندسه مسطّحه خواجه نصیر الدین طوسی به ابداعات دست زد .
4) تا قرن سیزدهم میلادی عدد صفر مجهول بود تا این که خوارزمی آن را کشف
کرد .
5) خوارزمی کسی بود که علامات اعشاری را برای نخستین بار به کار برد.
6) دانش جغرافیا در پرتو فرهنگ اسلامی رشد قابل ملاحظه ای پیدا
کرد. بسیاری از کتب «مسالک و ممالک» با محور قرار دادن مکه و مدینه که هر ساله
میزان زائران خانه خدا بود، نوشته شدند.
7) «نقشه جهانی» را ابوعبداللّه ادریسی مؤلف کتاب
«نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق» اختراع نمود و مدت ها مرجع دانشمندان اروپا
بود .
8) در علم شیمی جابربن حیّان شاگرد امام صادق (ع) به کشفیّات نو و آفرینش آثار بی بدیل دست یافت.
9) در فیزیک ابن هیثم دانشمند مسلمان ، شهرت فراوانی پیدا نمود و کتاب وی «علم المناظر» به عنوان بهترین کتاب قرون وسطایی در نورشناسی شناخته شد.
10) در فلسفه تاریخ و علم جامعه شناسی ابن خلدون مطالب بی
سابقه ای را عنوان کرد.
11) در فلسفه سیاسی فارابی با بهره گیری از کار پیشینیان نکات جدیدی را عرضه نمود و در روان شناسی ابن سینا شیوه ای علمی پدید آورد.
12) در علم پزشکی
محمد بن زکریای رازی، حنین ابن اسحاق و ابوعلی
سینا آثار بی نظیری از خود به یادگار گذاشتند . به طوری که امروزه هم کتب
پزشکی ابن سینا در بسیاری از دانشگاههای مهم دنیا به عنوان منبع بزرگ علم
پزشکی مطرح است.
ادامه دارد ...
